Lagina’daki ilk kazıları ilk Türk müzeci Osman Hamdi Bey yapmıştır. Muğla’nın Yatağan ilçesinde Pagan inanışının merkezi olarak olarak kabul edilen Lagina Kutsal Alanında yapılan kazılarda, mitolojide yer altındaki ölüler diyarının kapısında bekçilik yaptığına inanılan üç başlı ‘Kerberos Köpeği’nin heykeli gün yüzüne çıkarılmıştı.
Karialıların önemli kült merkezi olan Lagina kutsal alanının ünü zamanımıza kadar gelmiş olup bu yöre halen Leyne ismi ile de tanınır. Lagina ve çevresinde tespit edilen kalıntılara göre bölgedeki yerleşimler Milattan Önce (MÖ) 3 bine kadar uzanmaktadır. Yarbaşı mevkiinde ele geçen Eski Tunç Dönemi mezarlarından sonra, bölgedeki en erken buluntular Submiken Dönemi’ne aittir.
Son yapılan araştırmalar, yörenin eski Tunç Çağından (MÖ 3000) günümüze kadar kesintisiz bir iskâna sahip olduğunu göstermektedir. Lagina çevresinde MÖ 8. yüzyıldan itibaren küçük yerleşimler büyümeye ve yeni yerleşimlerin sayıları artmaya başlamıştır. Bu gelişimin bir sonucu olarak zaman içerisinde kutsal alanlar da imar edilip, anıtsal büyük yapılar inşa edilmiştir. Seleukos kralları büyük imar çalışmaları ile Lagina kutsal alanını dini merkez ve (günümüzde buraya 12 km. uzaklıktaki) Stratonikeia kentini de bölgenin siyasi merkezi yapmışlardır. Lagina’da ve Stratonikeia bouleuterionu duvarlarında halen mevcut olan yazıtlardan öğrendiğimize göre, bu iki kent birbirlerine kutsal bir yol ile bağlanmıştır.
Lagina kutsal alanında propylon (anıtsal giriş kapısı), kutsal yol, altar (kurban ve sunak yeri), peribolos (kutsal alanı çevreleyen duvar), Dorik Stoalar ve Hekate tapınağı bulunmaktadır. Kutsal alan, aynı zamanda Stoaların arka duvarını oluşturan iki metre yüksekliğe kadar ayakta kalmış duvarlarla çevrilidir. Üç girişli olan ve batı ucunda dört adet İon sütunu ile taşınan apsisi bulunan anıtsal giriş yapısı Stoaya da bir kapı ile bağlanmıştır.
Anıtsal giriş kapısından altara giden taş döşeli yola bağlanan 10 adet merdiven sırası vardır. MÖ 40 yılında Partlarla birleşen Romalı General Labianus Romalılara karşı açtığı mücadelede Stratonikeia’ya saldırır ama ele geçiremez. Bunun üzerine Lagina Hekate Kutsal Alanı’nı yağmalar. Bu yağmada harap olan yapıların tamiri için Augustus MÖ 27 yılında büyük bağışta bulunmuştur. Bu bağış kitabesi halen temenos propylonunun lentosunda (anıtsal giriş kapısının kitabesi) yer almaktadır.
İmparator Augustus’un Lagina’ya yardım ederek yeni yapıların inşa edilmesini sağlaması ve bunu özellikle giriş kapısına yazdırması, burasının Roma Dönemi’nde de bölge için önemli olmasından kaynaklanmaktadır. Roma İmparatorluk ve Geç Antik Çağ boyunca kutsal alan önemini hep korumuştur. Milattan Sonra (MS) 4. yüzyılın ilk yarısında tanınan serbestliğin hemen arkasından; altar ile tapınak arasına Bazilikal planlı bir kilise inşa edilmiştir.
