Bir yerleşim yerinin “en eski” olarak kabul edilmesi için öncelikle ne zaman “şehir” haline geldiğini bilmek gerek. Akademik çevreler için bu bir tartışma konusu. Ticaretin başlamasını mı yoksa binalaşmayı mı baz alacağız? Dünya üzerinde çok fazla eski yerleşim yeri olsa da bugün modern dünyanın bir parçası olarak hala varlığını sürdüren şehirlerin sayısı oldukça az. Bu az sayıdaki şehrin en eskisi hangisi?
Hindistan’da Varanasi, Mısır’da Feyyum, Bulgaristan’da Filibe şehirleri en büyük adaylar olarak gösteriliyor. Ama dahası da var…
Söz gelimi Atina veya Roma’nın antik dönemden beri varlığının devam ettiğini biliyoruz. Daha az bildiklerimiz ise daha çarpıcı…
Örneğin Irak’taki Erbil’de yerleşim MÖ 6000’lerde başlamış. İran’da Şuş’ta çıkan antik kalıntılar üzerinde yapılan karbon tarihleme araştırmaları şehrin MÖ 4200’e kadar uzandığını gösteriyor.
Kudüs ve Beyrut’un yerleşim yeri haline geldiği MÖ 3000’lerden daha da önce, MÖ 9000’de, Batı Şeria’daki Eriha’da inşa edilmiş devasa savunma duvarları bulundu. Büyük İskender’in fethinden sonra efsane hükümdarın özel mülkü haline gelen Eriha, Marcus Antonius’un Kleopatra’ya hediyesiydi.
Coğrafyanın en eski şehirlerinden biri Babil, MÖ 7000’de Fenikeliler tarafından kuruldu ve Eriha kadar olmasa da en eski şehirler arasında. Suriye’nin Şam kentinde yapılan çalışmalar şehrin geçmişinin MÖ 9000’e uzandığını gösterse de MÖ 2000’e kadar sürekli bir yerleşim olduğuna dair henüz kanıt bulunamadı.
Ancak Suriye’deki Halep şehri, MÖ 6000’de şehirleşmiş olmasının yanı sıra bu tarihten 5000 yıl öncesine kadar göçebelerin yerel kamplar kurulduğunun ortaya çıkması ile birlikte, MÖ 11.000’den başlayan tarihi ile en eski şehir unvanını eline geçirmiş olabilir. Son iç savaşta 2000 yıldan daha eski hamam ve camilerin yıkılarak harabeye dönüştüğü Halep, dünyanın en eski şehri, bugün toz ve yıkıntıların arasında yaşam mücadelesi veriyor.
Kuzey Amerika ve Okyanusya’da bir bölge olan Avustralasya’da pek çok şehir en eski yerleşim yerine örnek olarak gösterilebilir. Ancak arkeolojik bulguların gösterdiği kanıtlara ihtiyaç var.
Gelin hepsine tek tek bakalım… Bulgularıyla ve kanıtlarıyla keşfedebildiğimiz şehirler arasındaki en eski yerleşim yeri hangisi olabilir?
FEYYUM MISIR
Yunan tarihçiler, bugünkü Mısır’ın Feyyum kentinin adının bir zamanlar Crocodilopolis olduğunu anlatan yazıtlar bıraktılar. Crocodilopolis şehrinin insanları Sobek adını verdikleri bir timsah tanrıya tapıyorlardı. Tanrıları için altın ve değerli taşlarla süsledikleri tapınakta Petsuchos denilen canlı bir timsah tutuyorlardı. Sobek’e bağlılıklarını göstermek için Petsuchos’a adak sunuyorlardı. Bir Petsuchos öldüğünde yerine yenisi törenlerle getiriliyordu.
Tüm bunları timsah saldırısına uğramadan nasıl yapabildikleri bilinmiyor.
Memfis’in güney batısında ve Nil kıyısında MÖ 4000’lerde kurulan Crocodilopolis, Mısırlıların verdiği isimle Şedet, bugünkü Feyyum, muhtemelen bu coğrafyadaki en eski şehir. 6000 yıllık Feyyum da dünyanın en eski ve sürekli yerleşimin bulunduğu tarihi kentlerden biri.
Roma devrinden kalan, o zamanki Mısırlı toplumun ölüleri için yaptıkları Feyyum mumya portreleri ile ünlü. Kent, Lehin ve Hawara piramitlerinin çok yakınında. Günümüzde Feyyum’da birçok büyük hamam, cami ve çarşı bulunuyor.
1903 yılında keşfedilen Balina Vadisi eski dönem deniz canlılarına ışık tutuyor. UNESCO tarafından 2005 yılında Dünya Mirası listesine alınarak açık hava müzesine dönüştürülen Feyyum bölgesinde, uzunluğu yaklaşık 18 metreyi bulan “Basilosaurus” gibi nesli tükenmiş balina fosilleri ve jeolojik değişime uğrayan taş yapılarıyla, ziyaretçilerine eşsiz deneyim sunuyor.
VARANASİ HİNDİSTAN
Mark Twain’in “Efsanelerden bile daha yaşlı” dediği Varanasi’nin MÖ 3000’e uzanan tarihinin yanında, Filibe’nin MÖ 6000’lerde kurulduğunun tespit edilmesi, Bulgaristan’ın bu büyük kentini en eski şehir unvanına daha fazla yaklaştırıyor.
Varanasi, Tanrı Şiva Vishwanat’ın (Varanasi’nin koruyucu tanrısı) şehri olarak bilinir. Hindular ve Budistler için kutsal olan Ganj, Varanasi’nin batı kıyısında yer alır. Bilim insanları şehrin 3000 yaşında olduğuna inanıyor ama efsaneye göre, 5000 yıl önce Hindu tanrısı Şiva tarafından kuruldu. Varanasi’yi görmek için 5 neden? yazısını okumak için tıklayın.
FİLİBE BULGARİSTAN
Şehirdeki ilk yerleşim MÖ 4000’lere dayanıyor. Bulgaristan’ın en büyük ikinci şehri olan Filibe, Romalıların Trakya’daki en önemli şehirlerindendi. Şehir aynı zamanda, Bulgarlar ve Bizanslılar arasında önemli bir kontrol noktasıydı. Şehir haçlı şövalyelerinin akınları sonucu MS 1344 yılında bir Bulgar şehri haline geldi. Şehir 1364 ve 1885 yılları arasında bir Osmanlı şehriydi. Bugün Filibe çok büyük bir kültür merkezi olma özelliğini devam ettiriyor ve bünyesinde bir çok tarihi kalıntıyı barındırıyor.
